Interviste me Arben Meçen

Nismëtari i themelimit të Partisë Demokratike flet për disa momente të rëndësishme

Meçe: Është absurde të mendohet se Ramizi nuk pati kontribut në proceset demokratike

“Ngjarja në sheshin e mitingut, ndryshoi rrjedhën në krye të PD”

Arben Meçe, nismëtar i themelimit të Partisë Demokratike, flet për proceset që e sollën këtë parti. Duke i parë dhe me realitetin e këtyre 20 viteve thekson se nuk duhet përjashtuar në asnjë mënyrë kontributi që ka dhënë për proceset demokratike në Shqipëri kryetari i Komitetit Qëndror të Partisë së Punës, Ramiz Alia dhe gjithë struktura shtetërore, duke përfshirë këtu edhe shërbimet sekrete. Ai përmend një ngjarje, ku lajmërohet për një atentat kundër Berishës dhe se si e mbrojtjën studentët me trupin e tyre, atë që do të ishte më vonë kryetari i ardhshëm i Partisë Demokratike. Ishte rastësi apo jo që një njeri i tillë të fokusohej në vëmendjen e të gjithëve, këtë e vërtetoi koha dhe do ta vërtetojë edhe historia. Meçe ngre pikëpyetjet për angazhimin e disa prej figurave të regjimit të atëhershëm në themelimin e më pas në mbarëvajtjen e Partisë Demokratike.
Zoti Meçe, ju njiheni si një një nga nismëtarët e themelimit të Partisë Demokratike. Çfarë është ajo që ju bëri më shumë përshtypje atëherë por edhe sot?
Ishin studentët ata që kishin filluar, por drejtimin e kishin pedagogët. Kur u nisëm për te Ramizi ishte Arben Imami, Azemi, Edmond Budina, unë dhe më vonë erdhi dhe Zef Brozi. Kryesorja ishte se dirigjimi i gjithë situatës ishte marrë në dorë nga profesorët dhe jo më nga studentët. Pastaj dhe zgjedhjet brenda studentëve për të shkuar te takimi me Ramiz Alinë ishin zgjedhje demokratike, pra studentët jepnin ose jo miratimin e tyre.
Në ditën kur do të shpallej se Partia Demokratike ishte themeluar, të nesërmen e takimit me Ramiz Alinë, papritur na dalin në podium të gjithë profesorët me pardesytë e bardha, i kishin gjetur të gjithë të bardhë. Pikërisht në këtë ditë ndodhi një ngjarje, e cila ndryshoi komplet fokusimin e vëmendjes. Deri në atë moment vëmendja, por edhe media, ajo që ishte fokusohej në dy njerëz, Azem Hajdarin dhe Arben Imami. Edhe po të kishin të tjerët kontribut, vetëm ato të dy do të dilnin në media. Ngjarja që ndodhi në ditën e mitingut ndërroi objektin e fokusimit. Ngjarja gjithashtu më la të kuptoj se shërbimi sekret jepte kontributin e tij në lëvizjen studentore. Unë merresha me menaxhimin e mbrojtjes, isha si një lloj sigurimi i këtij komisioni që kishte themeluar PD. Në një moment, para se të fillonte mitingu, drejtori i policisë së Tiranës më vjen e më thotë nëse merresha unë me sigurimin apo jo. Unë i thashë që po. Atëherë ai më lajmëroi se “një person me çantë të zezë, kapele beretë dhe me pardesy kafeështë këtu për të vrarë Sali Berishën”. Menjëherë organizuam mbrojtjen e tij. Një grup studentësh e rrethuan nga të gjitha anët Berishën, e rrethuan deri në atë pikë koka e tij nuk dukej gjëkundi dhe nuk kishte plumb që ta kapte. Kur mbaroi mitingu kemi qendruar në mensë ku kemi qenë qëndruar shumë gjatë, deri sa nga sheshi u shpërndanë të gjithë.
Në mensë kemi qëndruar rreth një orë, duke i parë ngjarjet më me qetësi, atëherë e kuptova se drejt kujt do të shkonte vëmendja e publikut, duket se ishte zgjedhur, dhe ai ishte Sali Berisha.
Pas lëvizjes studentore, lindi Partia Demokratike, e cila filloi me shumë entuziasëm dhe përfundoi më pas në një parti kulisash. Cilat ishin momentet më të rëndësishme të kësaj partie?
Interesante janë edhe mbledhjet e kryesisë së komisionit nismëtar. Aty nuk kishte kryetar, menaxhimin e situatës e bëhej nga Eduard Selami, që ishte dhe sekretari i grupit organizativ. Në këto mbledhje flisnim të gjithë dhe vendimet ishin jashtëzakonisht kolegjialë. Sot nuk gjen dot një institucion politik që të funksionojë ashtu siç funksinonte ai komision nismëtar. Kishte debate të zjarrta dhe tone të larta, të cilat nxirrnin në pah praninë e dy grupeve që po kristalizoheshin. Në një anë ishte Saliu, krahu tjetër ishin me tiransit, si Pashko, Meksi, Ruli. Në këtë kryesi pozicioni i Saliut ishte 1/17 e saj. Të gjithë merrnin dhe bënin detyrat që u caktoheshin, nuk kishte imponim mendimi, ishte pikërisht kjo bërthamë që themeloi Partinë Demokratike. Nuk është Sali Berisha themeluesi i kësaj partie, ikonë e PD-së ishte Azem Hajdari, Berishës i mbetet pjesa tjetër e procesit, pra të futjes në proceset e rutinës së funksionimit të një partie. Por që në këtë moment, pra kur kjo parti hyri ne rutinën e ekzistencën se vet, atëherë ajo nuk ishte më Parti Demokratike, por ishte partia e Berishës. Tani kjo parti është sh.p.k, pra vetëm me një pronar. Berisha që në marsin e 1991 forcoi bazat e tij, pikërisht kur u mblodh këshilli kombëtar për të zgjedhur kryetarin. Bëhej mbledhja në Pallatin e Kulturës, në sallën e leximit quhej në atë kohë. Ai atje shpallet kryetar dhe Azemi nënkryetar.
A u bë zgjedhje normale e Azemit për kryetar partie apo ai u la kryetar për shkak të kontributit që kishte dhënë deri atëherë?
Jo komisioni nismëtar nuk kishte të drejtë të zgjidhte, ai vetëm prodhoi institucionin e partisë dhe gjithë organizimin e saj. Vetëm në 1991 ka zgjedhje konkrete për kryetar. Në këtë mbledhje, siç e thashë edhe më lart u bë dy herë votimi, pasi në votimin e parë fitoi Aleksandër Meksi si kryetar. Në votimin e dytë u zgjodh Saliu kryetar. Pavarësisht se fitoi si kryetar atij i mungonte kontrolli në kryesinë e partisë, ndërsa kishte shumicën në Këshillin Kombëtar. Grupi kundërshtar i bënte presion Saliut dhe ky për t’i neutralizuar kooptoi njerëz nga shtresa e ish-të përndjekurve dhe persekutuarve, duke i bërë menjëherë anëtarë kryesie. Këta të fundit normalisht do të mbështetnin Berishën, kështu që ai mori dhe shumicën në kryesinë e PD. Ndërsa veprimi i dytë që bëri, ishte largimi i mocionistëve nga partie, që ndodhi në mesin e 1992. Kjo ishte vdekja e dytë e demokracisë brenda kësaj partie.
A jeni në dijeni të një debati të ashpër mes Shinasi Ramës dhe Sali Berishës dhe cila ishte tema e këtij debati?
Ky debat ka ndodhur në një nga dhomat e godinës 14, kur komisioni nismëtar i PD-së kishte filluar punën për organizimin e strukturave të saj. Më kujtohet që ishte në krahun e majtë, dhoma e dytë djathtas, ishte një dhomë që kishte edhe paradhomë.
Është e vërtetë që debati ishte midis Shinasi Ramës dhe Berishës për ekstremizimin e qëndrimit të kësaj partie. Për shkak edhe të euforisë së moshës, ka pasur batuta që janë lëshuar aty sa i takon të qënit apo jo komunist. Por unë mendoj se nuk duhet t’i japim vlerë një gjëje krejt të pavlerë, pasi këto nuk ishin debate të rëndësishme, ishin debate ordinere.
Në mesin tuaj, pra të studentëve dhe pedagogëve të tyre që dirigjonin situatën u mblodhën dhe shumë njerëz të tjerë, që më pas u konsideruan si themeluesit e PD-së, kush ishin këta njerëz dhe si i keni parë ju përfshirjen e tyre?
Ajo që bëri me të vërtetë përshtypje, jo në ato ditë, kur idealizimi dhe fryma e tij ishte shumë e lartë, por më vonë, kur analizoj ato ngjarje pyes se nga dolën disa njerëz që erdhën më vonë, apo ishin aty pa ua kërkuar njeri. Mund të pyes sot se nga erdhi Pashko, Mustafaj, Elezi, Çupi, Ruli, Zogaj, Berisha, Selami, çfarë përfaqësonin, sepse disidentë nuk ishin, një pjesë e tyre ishin funksionarë të lartë të regjimit, disa prej tyre thonin se spiunoheshin nga shërbimi sekret, por asnjë nuk ishte disident, asnjë nuk ishte i persekutuar. Unë e them me bindje se deri në mars të vitit 1991 revolucionin në Shqipëri e kanë drejtuar komunistët dhe bijtë e komunistëve. Mjafton t’u bësh biografinë e secilit prej atyre që ishin në grupin nismëtar të themelimit të PD-së. Por më e rëndësishmja në këtë rast është se çfarë do të dilte nga ky revolucion dhe qëllimi ishte shteti ligjor dhe demokratik. Nuk është e vërtetë që revolucioni u bë për të shembur komunizmin dhe për të sjellë në pushtet klasat e përmbysura, jo. Ishte pikërisht kjo arsye që ky komision nismëtar ishte i përbërë me komunistë dhe bijtë e tyre.
Më 12 dhjetor të 1990, Ramiz Alia, u bën një thirrje publike “komunistëve” që të kontribuojnë në proceset demokratizuese të vendit. Cila është e vërteta e kësaj teze dhe a ndikoi ajo në vijimësinë e Partisë Demokratike?
Ramiz Alia vërtetë përdori një tezë të tillë, por nëse s’do ta përdote çfarë do të ndodhte, procesi do të ecte ashtu siç eci. Qëllimi i të gjithëve ishte ardhja e pluralizmit në Shqipëri. Por një pyetje që i bëj vetes sot është se çfarë e pengonte Ballin Kombëtar apo Legalitetin, si parti të traditës të strukturoheshin dhe të kishin organizimin e tyre për të ardhur në pushtet. Deri më sot nuk kemi një ngjarje në Shqipëri që sistemi të ketë penguar krijimin dhe funksionimin normal të tyre. Këtu i jap përgjigje asaj që bëri Ramizi. S’e kam përjashtuar asnjëherë mundësinë e përfshirjes së tij në lëvizjet demokratike, është absurde që një kryetar i Komitetit Qëndror dhe një parti të mos ishte e përfshirë në këto lëvizje, s’duhet të gënjhet njeri. Kjo mund të analizohet shumë mirë duke parë ngjarjet e mëvonshme. Çfarë ndodhi? Në 1992 Partia Demokratike erdhi në pushtet. Çfarë roli ka Ramizi në këtë? Nëse në 1992 ajo erdhi në pushtet dhe nuk pati viktima, nuk pati gjakderdhje, por në momentin kur kjo parti do të ikte nga pushteti, në 1997, pati mbi 3500 të vrarë. Sot kemi precedentin për të analizuar një situatë të tillë. Është e drejtë që Ramizi duhet të ndëshkohet për krimet e komunizmit, por vetëm për to, për të tjerat ai nuk duhet të sulmohet se deformoi proceset demokratike në vend. Në mesin e vendimeve që ai mori gjatë këtyre proceseve ishte rrëzimi i bustit të Enver Hoxhës dhe më pas mitingjet në mbrojtje të figurës së Enver Hoxhës. Në mars të 1992 Ramiz Alia shkon në burg, ai e realizoi procesin pa viktima. Tani po e shohim çfarë do të thotë kalim pushteti, dorëzim pushteti. Është e vëretetë ajo që thatë që themelimi i PD-së shkeli kushtetutën, por ai e kapërceu bazën ligjore për të ecur përpara procesi. Ne e morëm fitoren në tavolinë, akti juridik ishte akt formal.
Ju mendoni se kontributi i Ramizit direkt ose indirekt ishte i rëndësishëm për proceset demokratike, kur filloi ky kontribut dhe a do të ishte më mirë që disidenca shqiptare ta luante këtë rol?
Shqipëria nuk ka pasur disidëncë. Proceset dirigjoheshin nga Komiteti Qendror. Them se nuk ka pasur disidencë, pasi disidenca ka një mision të veçantë, ajo del në publik dhe shpall pikëpamjet e saj, por jo çdo njeri që flet kundër regjimit është disident. Kjo ka ndodhur edhe sepse regjimi ka qenë i egër, kur për një fjalë goje mund edhe të dënoheshe me gjithë familjen dhe nuk ka pasur hapësira për ta shpallur këtë disidencë. Sepse disidenca shprehet hapur. Sa për shkrimet e botuara nëpër media, mendoj se ishin të gjitha ishin të porositura nga Komiteti Qëndror që mendimi i disave të botohej te “Zëri i Popullit” gjithçka që gatuhej në kuzhinën e Komitetit Qendror dilte në këtë gazetë, që ishte gazeta më e censuruar e kohës. Gjithçka dirigjohej atje, kështu që disa që flasin se kanë bërë shkrime kundër regjimit dhe i janë botuar në “ZP” mos t’i gënjejë mendja se nuk kanë lidhje me drejtimin e gjërave nga lart. S’ka sens të deklarohet që ke qenë disidentë dhe shkrimet të janë botuar në Zërin e Popullit. Kjo shkurt quhet marrëzi. Dhe me dijeninë time, këto disidentë dolën të gjithë pas mbledhjes që Ramizi bëri me intelektualët, mbledhje që u kërkua nga ai, me individë të emëruar prej tij, me teza të caktuara nga ai. Ishte pikërisht kjo mbledhje ku u shpallën zyrtarisht dhe në mënyrë institucionale idetë e pluralizmit në Shqipëri.